Ngũ hành là một phần không thể thiếu trong văn hóa phương Đông, đặc biệt là trong các hệ thống triết học như phong thủy, tử vi, và bát tự. Nguồn gốc của ngũ hành được xây dựng dựa trên sự kết hợp giữa 12 Địa Chi và 10 Thiên Can thông qua bố cục Hà Đồ. Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về cách ngũ hành được hình thành từ hai yếu tố này.
Ngũ hành trong 12 Địa Chi
Hà Đồ, với bốn phương Đông, Tây, Nam, Bắc và bốn mùa xuân, hạ, thu, đông, đóng vai trò nền tảng trong việc xác định ngũ hành cho 12 Địa Chi. Mỗi nhóm ba Địa Chi (tam hội) đại diện cho một hành cụ thể:
- Tý, Hợi, Sửu: Tam hội Thủy, thuộc phương Bắc. Đây là thời điểm mùa đông, khi nước tích tụ và sinh sôi nhờ đất.
- Mão, Dần, Thìn: Tam hội Mộc, thuộc phương Đông. Mộc phát triển mạnh mẽ nhờ sự nuôi dưỡng từ đất.
- Ngọ, Tỵ, Mùi: Tam hội Hỏa, thuộc phương Nam. Hỏa cần nhiệt độ ổn định mà đất cung cấp để duy trì sức nóng.
- Dậu, Thân, Tuất: Tam hội Kim, thuộc phương Tây. Kim vượng nhờ đất sinh ra và chứa đựng.
Bố cục Hà Đồ minh họa ngũ hành
Như vậy, mỗi Địa Chi mang trong mình một hành nhất định, phản ánh mối quan hệ tương hỗ giữa thiên nhiên và con người.
Ngũ hành trong 10 Thiên Can
10 Thiên Can cũng được sắp xếp theo quy luật ngũ hành dựa trên số học và đối xứng. Các cặp Thiên Can bổ sung lẫn nhau tạo nên tổng bằng 11:
- Giáp + Quý = 1 + 10 = 11
- Ất + Nhâm = 2 + 9 = 11
- Bính + Tân = 3 + 8 = 11
- Đinh + Canh = 4 + 7 = 11
- Mậu + Kỷ = 5 + 6 = 11
Trong đó, Mậu và Kỷ đóng vai trò trung tâm, tượng trưng cho Thổ, giữ vị trí cân bằng trong hệ thống. Các Thiên Can còn lại được phân chia theo bốn phương:
- Giáp, Ất: Phối với Dần, Mão, Thìn ở phương Đông, mang hành Mộc. Giáp là Dương Mộc, còn Ất là Âm Mộc.
- Bính, Đinh: Phối với Tỵ, Ngọ, Mùi ở phương Nam, mang hành Hỏa. Bính là Dương Hỏa, Đinh là Âm Hỏa.
- Canh, Tân: Phối với Thân, Dậu, Tuất ở phương Tây, mang hành Kim. Canh là Dương Kim, Tân là Âm Kim.
- Nhâm, Quý: Phối với Hợi, Tý, Sửu ở phương Bắc, mang hành Thủy. Nhâm là Dương Thủy, Quý là Âm Thủy.
Sự phối hợp Thiên Can và Địa Chi trong ngũ hành
Ý nghĩa của sự kết hợp Thiên Can và Địa Chi
Khi phối hợp Thiên Can và Địa Chi với bố cục Hà Đồ, chúng ta thấy rõ quy luật vận hành của vũ trụ. Thiên Can đại diện cho trời, Địa Chi đại diện cho đất, và sự kết hợp này tạo nên nguồn gốc của vạn vật. Thiên Địa hòa hợp để sinh ra mọi điều kiện thuận lợi cho sự sống, đồng thời giải thích sự tương tác giữa con người và môi trường.
Việc hiểu rõ nguồn gốc và ý nghĩa của ngũ hành trong Thiên Can Địa Chi không chỉ giúp chúng ta nắm bắt bản chất của tự nhiên mà còn ứng dụng vào nhiều lĩnh vực như phong thủy, y học cổ truyền, và thậm chí là cuộc sống hàng ngày.
Qua bài viết này, hy vọng bạn đã có cái nhìn toàn diện hơn về ngũ hành, cũng như tầm quan trọng của nó trong văn hóa phương Đông.
© 2018 – 2025, Tin Tâm Linh. ( Theo : www.tintamlinh.com )