Ngũ hành là một trong những nền tảng quan trọng của văn hóa phương Đông, đặc biệt là trong triết học cổ Trung Quốc. Từ việc quan sát thiên văn, người xưa nhận thấy sự hiện diện của năm hành tinh chuyển động xung quanh Trái Đất cùng với Mặt Trời và Mặt Trăng. Họ đã sáng tạo ra Dịch lý và các môn học cổ điển dựa trên mối liên hệ giữa trời đất. Dưới góc nhìn địa lý, họ xác định năm yếu tố chính chi phối vạn vật: Đất (Thổ), Nước (Thủy), Cây cối (Mộc), Lửa (Hỏa), và Kim loại (Kim). Các yếu tố này được gọi chung là Ngũ hành.
Thuật ngữ “hành” không chỉ ám chỉ hành tinh mà còn mang ý nghĩa về sự di chuyển, luân chuyển không ngừng. Chính sự vận động của Ngũ hành đã tạo nên sự cân bằng và phát triển của mọi sự sống trên Trái Đất. Hãy cùng khám phá sâu hơn về từng hành và mối quan hệ tương sinh, tương khắc giữa chúng.
Mối Quan Hệ Giữa Các Hành
Hành Mộc
Cây cối cần nước để sinh trưởng, vì vậy Thủy sinh Mộc. Khi cây lớn lên, rễ cây làm đất đai sạt lở và trở nên tơi xốp, dẫn đến Mộc khắc Thổ. Ngoài ra, kim loại chế tạo thành công cụ như dao, rìu để chặt cây, do đó Kim khắc Mộc. Đặc biệt, khi cây bị đốt cháy, nó tạo ra lửa, minh chứng cho mối quan hệ Mộc sinh Hỏa.
Hành Thổ
Đất có khả năng hấp thụ nước, từ đó Thổ khắc Thủy. Trong lòng đất chứa nhiều mỏ kim loại, giống như bào thai trong bụng mẹ, điều này giải thích Thổ sinh Kim. Khi lửa cháy hết, tro tàn sẽ hòa vào đất, thể hiện Hỏa sinh Thổ.
Ngũ hành tương sinh tương khắc
Biểu đồ mô tả mối quan hệ tương sinh và tương khắc trong Ngũ hành
Hành Kim
Kim loại dễ bị nước làm mòn hoặc han gỉ khi tiếp xúc với môi trường ẩm ướt. Điều này minh họa cho Kim sinh Thủy. Một số nhà nghiên cứu cũng cho rằng mưa từ trời rơi xuống – tượng trưng cho Càn Kim – cũng là biểu hiện của Kim sinh Thủy.
Hành Hỏa
Lửa có sức mạnh thiêu đốt mọi thứ. Kim loại khi bị nung nóng sẽ chảy ra, thể hiện Hỏa khắc Kim. Cây cối bị đốt cháy tạo thành lửa, minh chứng Mộc sinh Hỏa. Tuy nhiên, nước có khả năng dập tắt lửa, vì vậy Thủy khắc Hỏa.
Hành Thủy
Nước nuôi dưỡng cây cối, vì thế Thủy sinh Mộc. Thổ có thể hấp thụ nước, dẫn đến Thổ khắc Thủy. Đồng thời, Kim sinh Thủy qua hiện tượng kim loại bị ăn mòn bởi nước. Thủy khắc Hỏa vì nước có thể dập tắt ngọn lửa.
Những Điểm Đặc Biệt Về Ngũ Hành
Trong Ngũ hành, mối quan hệ “Kim sinh Thủy” thường gây tranh cãi đối với nhiều người. Thực tế, đây không phải là một quy luật logic theo khoa học hiện đại mà là cách diễn đạt hình tượng của người xưa. Ví dụ, kim loại bị nước bào mòn hoặc mưa từ trời rơi xuống đều được coi là biểu hiện của Kim sinh Thủy.
Tử Mộc và Sinh Mộc
Mộc được phân thành hai dạng: Tử Mộc (cây chết) và Sinh Mộc (cây sống). Cây chết có thể trở thành củi đốt hoặc than bùn, thậm chí biến đổi thành dầu mỏ sau hàng triệu năm. Than bùn vẫn thuộc hành Mộc nhưng ở trạng thái tử. Nếu lượng đất quá nhiều, Mộc khó cháy do Thổ làm tối Hỏa.
Hiểu Đúng Về Ngũ Hành
Ngũ hành không chỉ đơn thuần là năm yếu tố tự nhiên mà còn là biểu tượng của sự tương tác, cân bằng và vận động. Người học cổ học phương Đông cần hiểu ngũ hành qua góc nhìn tượng hình thay vì áp dụng tư duy logic phương Tây. Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ là những hình ảnh giúp con người biểu diễn các hiện tượng tự nhiên một cách gần gũi và dễ hiểu nhất.
Ví dụ, tia nước phun ra ở tốc độ cao có thể cắt được gỗ, đây là biểu hiện của Thủy cực vượng làm Mộc trôi. Hay khi đất quá dày đặc, nước khó thoát đi, điều này phản ánh Thổ khắc Thủy. Tất cả những hiện tượng này đều nhằm mục đích tìm kiếm sự hài hòa trong tự nhiên.
Ngũ hành không chỉ là tri thức cổ xưa mà còn là nguồn cảm hứng vô tận để con người hiểu rõ hơn về vũ trụ và chính mình.
© 2017 – 2025, Tin Tâm Linh. ( Theo : www.tintamlinh.com )