Ngũ hành tiên đề là một trong những nền tảng quan trọng của triết học phương Đông, giải thích mối quan hệ giữa vũ trụ và vạn vật thông qua các yếu tố tự nhiên. Một trong những câu hỏi lớn mà cổ nhân đặt ra chính là “Thiên nhất sinh Thủy” – điều này có ý nghĩa gì? Để hiểu rõ hơn, chúng ta cần phân tích từ góc độ thiên văn, địa lý, và sự vận động của âm dương.
Cổ nhân quan sát rằng chòm sao Bắc Đẩu đóng vai trò như kim chỉ nam cho thời gian và không gian. Đuôi của chòm sao này di chuyển qua 12 cung hoàng đạo, đánh dấu từng tháng trong năm. Khi đuôi Bắc Đẩu chỉ vào cung Tý, tháng Tý (tháng 1) bắt đầu. Người xưa sử dụng lịch Kiến Tý, với tháng Tý là khởi điểm, thay vì Kiến Dần như hiện nay. Đây là cách tính dựa trên “Thiên tượng,” tức sự vận hành của bầu trời.
Chòm sao Bắc Đẩu – Kim chỉ nam của thời gian và không gian
Vào mùa đông, khi cung Tý được kích hoạt, sắc đen xuất hiện trên bầu trời. Điều này được Hải Thượng Lãn Ông miêu tả là biểu hiện của khí trời u ám, mây kéo đến mang theo mưa. Màu đen và nước (Thủy) gắn liền với nhau, do đó cung Tý thuộc hành Thủy và được xem là khởi nguồn của ngũ hành. Đến mùa hạ, trời sáng rực, nhiệt lượng mạnh mẽ làm tan biến mây đen, tạo nên sự đối ứng giữa Hỏa và Thủy. Thiên Nhất sinh Thủy thì Địa Nhị ứng thành Hỏa.
Khi đuôi chòm Bắc Đẩu tiếp tục di chuyển đến cung Dần, sắc xanh xuất hiện trên bầu trời, tượng trưng cho Mộc khí. Đây là lúc “Thiên Tam sinh Mộc.” Theo quy luật tương ứng, Địa sẽ hóa thành Kim, đại diện cho sự thu tàng của mùa thu. Riêng Thổ, yếu tố trung tâm, đóng vai trò tiếp nối và cân bằng bốn mùa. Câu nói “Thủy tụ nhờ Thổ sinh” hay “Mộc vượng nhờ Thổ dưỡng” minh chứng cho tầm quan trọng của Thổ trong việc duy trì sự hài hòa của ngũ hành.
Biểu tượng ngũ hành – Sự tuần hoàn của tự nhiên
Cổ nhân cũng nhấn mạnh rằng “Ngũ hành gốc ở Âm Dương.” Dịch lý giải thích rằng Thái Cực sinh ra hai yếu tố cơ bản là Âm và Dương. Trong quá trình vận động, khí nhẹ bay lên trở thành Dương, còn khí nặng lắng xuống hình thành Âm. Dương hợp lại sinh ra Thiên (Càn), Âm tụ lại tạo ra Địa (Khôn). Thiên và Địa giao hòa để sinh ra Ly và Khảm, định vị bốn phương và tạo nên chu kỳ không gian – thời gian. Từ đây, ngũ hành và bốn mùa tuần hoàn không ngừng nghỉ.
Tóm lại, ngũ hành tiên đề không chỉ là lý thuyết về tự nhiên mà còn phản ánh triết học sâu sắc của con người về mối quan hệ giữa vũ trụ và cuộc sống. Mỗi yếu tố trong ngũ hành đều mang ý nghĩa riêng nhưng đồng thời cũng hòa hợp để tạo nên một tổng thể thống nhất. Hiểu được điều này, chúng ta càng thêm trân quý giá trị truyền thống mà cổ nhân đã để lại.
© 2018 – 2025, Tin Tâm Linh. ( Theo : www.tintamlinh.com )